Mar Saba

Ławra św. Saby
Mar Saba
	; Mar Saba widziane z lotu ptaka
Państwo	Palestyna; / Izrael
Miejscowość	Dolina Cedronu
Kościół	Grecki Kościół Prawosławny
Typ zakonu	męski
Liczba zakonników (1978)	8
Założyciel klasztoru	św. Saba
Data budowy	V w.
	Położenie na mapie Palestyny Ławra św. Saby
	31°42′17″N 35°19′52″E/31,704722 35,331111
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ławra św. Saby^[1], znana pod arabską nazwą Mar Saba (مار سابا, hebr. מרסבא) – prawosławny klasztor położony nad niewielkim źródłem na północno-wschodnim brzegu Doliny Cedronu na Pustyni Judzkiej, na terenie Autonomii Palestyńskiej, około 14 km na wschód od Jerozolimy^[2]. Założony został w 484 (lub 483^[2]) przez św. Sabę, archimandrytę z Kapadocji, który kierował nim do 531. Do najbardziej znanych mnichów żyjących w tym klasztorze należał Jan Damasceński (+749), święty Kościoła katolickiego i prawosławnego, jeden z najwybitniejszych pisarzy chrześcijańskich (autor licznych traktatów teologicznych, mistycznych i polemicznych) i doktor Kościoła^[1]. Klasztor funkcjonuje nieprzerwanie od V wieku.

Historia klasztoru

Klasztor Mar Saba jest jedynym klasztorem w Ziemi Świętej zamieszkałym od okresu bizantyńskiego. W starożytności klasztor nazywano Wielką Ławrą^[2]. Został założony w 484 (lub 483^[2]) przez św. Sabę^[1], jako ławra gromadząca mnichów zamieszkujących pojedyncze cele rozrzucone po obu stronach klifów Doliny Cedronu, w pasie ciągnącym się przez około dwa kilometry po obu stronach głównych zabudowań ławry, i zbierających się tylko na wspólne modlitwy w soboty i niedziele. Wczesne dzieje klasztoru i życie św. Saby zostały opisane przez jego ucznia – Cyryla ze Scytopolis (525–559)^[2].

Na przestrzeni wieków klasztor przeszedł wiele zmian. Za życia Saby zbudowano dwa kościoły. Pierwszy, pod wezwaniem świętej Teoktysty z Lesbos (obecnie pod wezwaniem św. Mikołaja), zlokalizowany był w naturalnej jaskini. Później zbudowano także drugi, większy, dedykowany Matce Bożej (Theotokos)^[2]. Klasztor uniknął zniszczeń w okresie najazdów perskich oraz arabskich^[1]. Pod rządami kalifów mnisi znaleźli się w zupełnie nowym środowisku i kilku autorów bizantyńskich opisywało utrudnienia, jakich klasztor doświadczył od najeźdźców^[3], ale przetrwał ten okres. Ruski ihumen Daniel, który pielgrzymował do Ziemi Świętej między 1106 a 1108 i mieszkał tam przez 16 miesięcy^[4], wspominał, że w Mar Saba zastał „wspólnotę eremitów, którzy prowadzili życie monastyczne“. Źródła z okresu wypraw krzyżowych opisują, że w tym okresie chrześcijanie łacińscy udzielali klasztorowi wsparcia ekonomicznego. Królowa Melisanda z Jerozolimy przekazała klasztorowi darowiznę w postaci wiosek Kafarrus (być może współczesna al-Tira) i Betor. W 1162 ziemie te zostały sprzedane przez przełożonego klasztoru kanonikom Zakonu Rycerskiego Grobu Bożego w Jerozolimie^[3].

Greccy mnisi pozostali w klasztorze do XIV w., kiedy to monaster przeszedł w ręce mnichów bułgarskich i serbskich^[1]. Muzułmańscy autorzy w czasach mameluków tylko w nielicznych przypadkach wspominali o klasztorze. Najprawdopodobniej klasztor stracił lokalnych zwolenników, gdy zmniejszyła się liczebność chrześcijańskiej ludności w południowej Palestynie i na wschód od Jordanu. Kandydaci do wstąpienia do monasteru jeszcze napływali z gmin chrześcijańskich w Palestynie i Syrii. Ale kiedy i ta możliwość ustała, mnichów sprowadzano z innych greckoprawosławnych krajów wschodniego basenu Morza Śródziemnego. Wydany w lipcu 1613 osmański firman (dekret) stwierdzał już: „Starożytny klasztor znany jako Mar Saba, położony w pustynnym regionie na wschód od Jerozolimy, jest klasztorem mnichów serbskich”^[3].

Napływ mnichów z terenów spoza Palestyny i Syrii wpływał na kulturowe zmiany w klasztorze. Język arabski przestawał być medium literatury i religioznawstwa, a to z kolei pogłębiało izolację klasztoru. Angielski podróżnik i odkrywca Henry Baker Tristram, relacjonując swój pobyt w Palestynie w latach 1863–64, wspominał o czterdziestu mnichach w Mar Saba, pochodzących głównie z europejskiej części Turcji, niektórzy byli Grekami, a niektórzy Rosjanami. Odnotował, że społeczność komunikowała się w języku nowogreckim^[3].

Mnisi greccy odzyskali klasztor w 1623 i poddali go przebudowie. Po dużych zniszczeniach, spowodowanych trzęsieniem ziemi w 1834, cały obiekt został poddany restauracji^[1]. Ławra jest nadal utrzymywana przez Kościół Grecji (Grecki Kościół Prawosławny). W latach 1982–1983 na terenie ławry prowadzone były prace archeologiczne, prowadzone przez zespół Israel Antiquities Authority pod kierunkiem Josepha Patricha^[2]. W głównej monasterskiej świątyni złożone są relikwie św. Saby, które od czasów wypraw krzyżowych przechowywane były w Wenecji, skąd wróciły w 1965. Większość fresków i ikon w tej świątyni to prace współczesne. Jedynie dwoje bocznych drzwi w ikonostasie uważane są za średniowieczne^[1]. Na dziedzińcu pomiędzy dwoma kościołami znajduje się heksagonalny grobowiec z kopułą, w którym znajduje się grób św. Saby i innych mnichów^[1]^[2], zbudowany w 1929 w miejscu starszego, mniejszego grobowca^[1].

Zachowane liczne groty w których zamieszkiwali pustelnicy świadczą o tym, że w przeszłości była to Wielka Ławra. W widocznych z galerii bocznego narteksu głównego kościoła stromych ścianach skalistej doliny można dostrzec 45 grot, które funkcjonowały jako indywidualne pustelnie. Życie w ławrach ziemi judzkiej było surowe. Mnisi pozostawali w odosobnieniu przez 5 dni w tygodniu i żywili się tylko chlebem wypiekanym raz w tygodniu, wodą i daktylami. Mnisi mogli posiadać wyłącznie po jednej z potrzebnych rzeczy. Nawet lampa była traktowana jako zbytek. Jedną z wciąż zachowanych restrykcji jest zakaz wchodzenia kobiet do wnętrza klasztoru. Mogą one jedynie oglądać go z wzniesionej w 1612 wieży św. Szymona^[1].

Jan Damasceński

W Mar Saba mieszkał i tworzył Jan Damasceński (ur. 676, zm. 749–754?), który odegrał ważną rolę podczas ikonoklazmu. Około 726 pisał listy do bizantyjskiego cesarza Leona III, polemizując z jego edyktami zabraniającymi czczenia obrazów i posągów Chrystusa oraz chrześcijańskich ikon^[5]. Przed grotą, w której mieszkał Jan Damasceński, zbudowana została kaplica. W tym miejscu znajdował się także grób świętego, ale ciało zostało przeniesione przez krzyżowców i obecnie miejsce jego spoczynku nie jest znane^[1].

Liczebność wspólnoty

Liczebność mnichów w różnych okresach jest trudna do zweryfikowania. Niektóre relacje, które podawały bardzo duże liczby, wydają się mało wiarygodne. Arabski autor z XV wieku z Jerozolimy opisywał klasztor: „Istnieje dolina, w której dawniej znajdował się klasztor św. Saby. Mówi się, że w przeszłości w tej dolinie mieszkało ponad dziesięć tysięcy mnichów“. Relacje pochodzące od pielgrzymów, podające mniejszą liczbę mnichów, mogą być wartościowe i zawierać dane historyczne. Około 1400 roku archimandryta Grethenius naliczył prawie dwudziestu pięciu mnichów, mnich Zosima podawał (ok. 1419–21), że w klasztorze mieszkało trzydziestu mnichów, a szwedzki dominikanin Felix Fabri (ok. 1480–83) naliczył sześciu mnichów. W 1547 mnich Sofroniusz opisywał, że w klasztorze było pięćdziesięciu mnichów i biskup. Francuski podróżnik Volacy wspominał o „pięciu i dwudziestu [mnichach] w Mar Saba”^[3].

W 1978 klasztor zamieszkiwało 8 mnichów^[1].

Galeria

Mar Saba widziane z Doliny Cedronu
Mar Saba w końcu XIX wieku
Relikwie sanktuarium klasztoru
Grób św. Saby
Wieża św. Szymona

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Jerome Murphy-O’Connor: Przewodnik po Ziemi Świętej (tłum. Marek Burdajewicz). Warszawa: Oficyna Wydawnicza Vocatio, 2001, s. 305–306. ISBN 978-83-7492-107-7.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Constance M. Furey, Joel LeMon, Brian Matz, Thomas Römer, Jens Schröter, Barry Dov Walfish, Eric Ziolkowski: Encyclopedia of the Bible and Its Reception. T. 17. Berlin/Boston: Walter de Gruyter, 2019, s. 862-863. ISBN 978-3-11-031334-5.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Mar Saba during the Mamluk Period. W: Yehoshua Frenkel: The Sabaite Heritage in the Orthodox Church from the Fifth Century to the Present. Joseph Patrich, ed.. Leuven: Peeters Publishers, 2002, s. 111-116, seria: Orientalia Lovaniensia analecta. ISBN 90-429-0976-5.
↑ Andrzej Poppe: Pielgrzymka ihumena Daniela z Rusi do Ziemi Świętej. Uwagi na marginesie reedycji. T. 18. Warszawa; Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 213-216, seria: Studia Źródłoznawcze, Commentationes.
↑ Piotr Feliga. Obrona kultu obrazów w trzech mowach apologetycznych przeciwko tym, którzy odrzucają święte obrazy św. Jana Damasceńskiego. „Collectanea Theologica”. 87 (3), s. 25-66, 2017. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. ISSN 0137-6985. (pol.).

[Murphy-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Jerome Murphy-O’Connor: Przewodnik po Ziemi Świętej (tłum. Marek Burdajewicz). Warszawa: Oficyna Wydawnicza Vocatio, 2001, s. 305–306. ISBN 978-83-7492-107-7.

[Encyclopedia_of_the_Bible-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Constance M. Furey, Joel LeMon, Brian Matz, Thomas Römer, Jens Schröter, Barry Dov Walfish, Eric Ziolkowski: Encyclopedia of the Bible and Its Reception. T. 17. Berlin/Boston: Walter de Gruyter, 2019, s. 862-863. ISBN 978-3-11-031334-5.

[Frenkel-3] Mar Saba during the Mamluk Period. W: Yehoshua Frenkel: The Sabaite Heritage in the Orthodox Church from the Fifth Century to the Present. Joseph Patrich, ed.. Leuven: Peeters Publishers, 2002, s. 111-116, seria: Orientalia Lovaniensia analecta. ISBN 90-429-0976-5.

[Poppe-4] Andrzej Poppe: Pielgrzymka ihumena Daniela z Rusi do Ziemi Świętej. Uwagi na marginesie reedycji. T. 18. Warszawa; Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 213-216, seria: Studia Źródłoznawcze, Commentationes.

[Feliga-5] Piotr Feliga. Obrona kultu obrazów w trzech mowach apologetycznych przeciwko tym, którzy odrzucają święte obrazy św. Jana Damasceńskiego. „Collectanea Theologica”. 87 (3), s. 25-66, 2017. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. ISSN 0137-6985. (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]